नेपालमा वायु प्रदूषण सबैभन्दा ठूलो स्वास्थ्य जोखिम : विश्व बैंकको नयाँ प्रतिवेदनले बहु-क्षेत्रीय समाधानको माग

BFIS News
2025 Jun Tue 11:57

काठमाडौँ, १७ जून २०२५ — नेपालमा मृत्यु र अशक्तताको सबैभन्दा ठूलो जोखिम कारक वायु प्रदूषण रहेको विश्व बैंकको नयाँ प्रतिवेदनले उल्लेख गरेको छ। केवल एक क्षेत्रमै केन्द्रित समाधानहरूले सफा हावाका लक्ष्यहरू पूरा गर्न सक्दैनन्। प्रतिवेदनमा बहु-क्षेत्रीय प्रयासहरू आवश्यक रहेको र सबैभन्दा लागत-प्रभावकारी उपायहरूलाई प्राथमिकता दिन सार्वजनिक नीति र लगानीले वायु गुणस्तर सुधारतर्फ केन्द्रित हुनुपर्ने सुझाव दिइएको छ।

"तर्फ क्लीन एयर इन नेपाल: लाभ, प्रदूषण स्रोतहरू, र समाधानहरू" शीर्षकको यस प्रतिवेदनले नेपाल तथा इन्डो-ग्याङ्गेटिक मैदान र हिमाली फेदी (IGP-HF) क्षेत्रको वायुमण्डलीय अवस्थाको समग्र मूल्यांकन प्रस्तुत गरेको छ।

काठमाडौं उपत्यका र तराई क्षेत्र नेपालका प्रमुख वायु प्रदूषण केन्द्रबिन्दु हुन्, जहाँ विगत दशकमा उल्लेखनीय सुधार भएको छैन। औसत नेपालीको आयु ३.४ वर्षले घटाउने वायु प्रदूषणले प्रत्येक वर्ष करिब २६,००० मानिसको असमय मृत्यु गराउँदै आएको छ। स्वास्थ्य मात्र होइन, श्रम उत्पादकता, पर्यटन, र उड्डयन क्षेत्रमा पनि यसको नकारात्मक असर परेको छ। खराब वायु गुणस्तरका कारण नेपालको कुल गार्हस्थ उत्पादन (GDP) को ६ प्रतिशतभन्दा बढी बराबरको आर्थिक क्षति हुने गरेको छ।

वन तथा वातावरण मन्त्री माननीय ऐनबहादुर शाही ठकुरीले भने, “सफा हावा र आर्थिक वृद्धिबीच कुनै द्वन्द्व छैन। आज निर्णायक कदम चाल्न ढिलाइ गर्दा भविष्यमा धेरै ठूलो मूल्य चुकाउनु पर्ने हुन्छ। सरकारले औद्योगिक उत्सर्जनका मापदण्ड कडा बनाउनेदेखि लिएर विद्युत यातायात प्रवर्द्धनसम्मका काममा प्रतिबद्धता जनाएको छ।”

वायु प्रदूषणको बहु-क्षेत्रीय र बहु-क्षेत्रीय स्वरूपले गर्दा निम्न उपायहरूमा एकसाथ काम गर्न आवश्यक छ:

🔹सवारी साधनको उत्सर्जन नियन्त्रण: कार, मोटरसाइकल, बस र ट्रकहरूको विद्युतीकरणलाई अगाडि बढाउँदै सवारी साधनको जाँच र मर्मत प्रणाली बलियो बनाउनुका साथै सडक धुलो घटाउनु जरुरी छ।

🔹औद्योगिक प्रदूषण न्यूनीकरण: साना तथा मझौला उद्योगहरूमा विद्युतीय वा पेलेट चुलो तथा बयलर जस्ता सफा प्रविधि तथा इन्धन प्रयोगमा सहयोग पुर्‍याउनु आवश्यक छ। इँटा तथा सिमेन्ट कारखानाहरूमा पनि सफा इन्धन प्रयोगको प्रवर्द्धन गर्नुपर्नेछ।

🔹घरायसी खाना पकाउने प्रविधि सुधार: घर-घरमा विद्युतीय वा सफा चुल्होको प्रयोगलाई प्रवर्द्धन गर्नुपर्छ, किनभने काठबालुवा जस्ता बायोमास इन्धनले घरभित्र र बाहिर दुवै वायु प्रदूषण बढाउँछ।

🔹वन डढेलो नियन्त्रण: इन्धन भार घटाउने र जनचेतनामूलक कार्यक्रम विकास गर्ने गरी वन डढेलो रोकथाममा ध्यान दिनुपर्छ। आगो निभाउने प्रणालीहरू पनि प्रभावकारी बनाउनु जरुरी छ।

🔹सीमापार वायु प्रदूषण: भारतलगायत छिमेकी मुलुकहरूसँग प्रभावकारी सहकार्य जरुरी छ। इन्डो-ग्याङ्गेटिक मैदान र हिमाली फेदी क्षेत्र साझा वायुमण्डलीय क्षेत्र भएकाले एक देशको प्रदूषणले अर्को देशको वायु गुणस्तरमा असर पुर्‍याउँछ। विशेषतः पहाडले घेरिएको काठमाडौं उपत्यकाको भौगोलिक संरचनाले समस्या झन जटिल बनाएको छ।

विश्व बैंकका माल्दिभ्स, नेपाल र श्रीलंकाका देश निर्देशक डेभिड सिस्लेनले भने, “सफा हावाका लागि विश्व बैंक नेपाललाई वित्तीय, प्राविधिक र संस्थागत सहायता पुर्‍याउने प्रतिबद्धतामा दृढ छ। हामी नेपाललाई दीगो र प्रभावकारी वायु गुणस्तर सुधारमा साथ दिँदै विश्वव्यापी ज्ञान र अनुभव प्रयोग गर्दै आएका छौं।”